د زنده‌جان ولسوالۍ د هرات ولایت، چې د افغانستان لوېدیځ کې موقعیت لري، د خپل متنوع اقلیم او جغرافیې له امله د طبیعي سرچینو او بکر سېلانی ځایونو له پلوه یو له مهمو ولایتونو څخه شمېرل کېږي. د ژنده‌جان او قُریه‌ان ولسوالۍ، په ځانګړې توګه د دوی پوله‌والې سیمې، ښکلي منظرو، ارزښتناکو اوبو سرچینو او طبیعي بوټو له مخې د کلیوالي او طبیعت‌بنسټه سېلانیو لپاره یوه غوره زمینه برابروي. دا مقاله د دوه مهمو سیمو: د بند قریه‌ان او د زنده‌جان د ځنګله موقعیت، ظرفیتونو او اوسني حالت ته کتنه کوي. د دوی جغرافیوي موقعیت، بومي کلتور، او ځانګړې طبیعي چاپېریال له امله، دا سیمې د سیمه‌والو او طبیعت‌پالو پام ځانته رااړولی دی. جغرافیوي موقعیت او لاسرسی د بند قریه‌ان سیمه د زنده‌جان او قریه‌ان ولسوالیو ترمنځ پر پوله پرته ده، چې له مرکز هرات ښار څخه شاوخوا ۰۳ تر ۵۳ کیلومتره واټن لري. دې سیمې ته د پل هاشمي له لارې لاسرسی شونی دی، او د شخصي موټر په وسیله د تګ موده تر یوې ګړۍ کمه ده. د زنده‌جان ځنګل، چې د سیمې خلک یې “قرُغ” بولي، د زنده‌جان ولسوالۍ په زړه کې پروت دی. دا سیمه د نسبتاً ګڼو بوټو، شنه ساحو، او د محلي خلکو له خوا د محافظت شوي چاپېریال له امله ځانګړی ارزښت لري. د کرنې او طبیعي ښکلا سرچینه بند قریه‌ان د هرات لوېدیځو سیمو لپاره یوه حیاتي د اوبو سرچینه ده. دا بند له طبیعي اوبو تغذیه کېږي او د قریه‌ان، کوهسان، او انجیل ولسوالیو ځمکې خړوبوي. د اقتصادي ارزښت تر څنګ، دا بند له طبیعي پلوه هم ځانګړی اهمیت لري: شاوخوا غرونه، د بند ښکلي انځورونه، او ارامه چاپېریالً دا ځای د طبیعت‌پالو او سیلانیانو لپاره جذاب ګرځوي. د زنده‌جان قرغ (ځنګل): یوه محافظت شوې شنه سیمه “قرغ” په محلي هراتي لهجه کې هغه ساحې ته ویل کېږي چې یا د خلکو یا ادارو له خوا د لنډ یا اوږد مهال لپاره د طبیعت له تخریب څخه ساتل کېږي. په دغو سیمو کې د لرګیو او بوټو راایستلو اجازه نه وي یا محدوده وي. د ژنده‌جان قرغ له همدې جملې څخه دی، چې د طبیعي بوټو، شنو ساحو، او د کورنیو یا دوستانه غونډو لپاره مناسبه فضا لري. زنده‌جان ولسوالۍ کلتور، خلک، او میلمه‌پالنه یوه بله مهمه ځانګړنه د دغو سیمو د خلکو غنی کلتور دی. سیلانیان معمولاً د خلکو له تود هرکلي، دودیزو جامو، او محلي خوراکونو لکه تنوري ډوډۍ، ځمکنۍ غوښې، او زعفراني چای سره مخامخ کېږي. ګڼ شمېر خلک د نمدو (نمدمالۍ) په څېر محلي صنایع ترسره کوي، چې هم کلتوري ارزښت لري او هم د کورنۍ اقتصاد ته ګټه رسوي سېلاني فرصتونه او تفریحي فعالیتونه سره له دې چې دا سیمې طبیعي ښکلا او پراخه فضاوې لري، خو د سیلانیو لپاره لازم بنسټیز خدمات نشته. خو لا هم لاندې فعالیتونه امکان لري: د طبیعت‌سفرونه او کمپ جوړول د منظرو او وحشي ژویو عکاسي د محلي خوراکونو معرفي د محلي صنایع نندارې قدم وهل او سهاري ورزشونه که مناسب پلان جوړ شي، دا فعالیتونه کولای شي کورني او بهرني سیلانیان جذب کړي. چلنجونه او اړتیاوې سره له دې چې بند قریه‌ان او د زنده‌جان قرغ ډېره ښه پوتانسیال لري، لا هم له ځینو ستونزو سره مخ دي: ادامه بده، جمله یا پاراگراف بعدی رو بفرست. د اسفالتي سړکونو نشتوالی او د باراني فصلونو پر مهال ستونزمن لاسرسی د حفظ‌الصحت او عامه خدماتو کمښت د چاپېریال ککړتیا د کثافاتو د ناسمې مدیریت له امله د طبیعت ساتنې په اړه د ځینو سیلانیانو د نه پوهاوي ستونزه وړاندیزونه او حل لارې د دې سیمو د ساتنې او پرمختګ لپاره دا اقدامات سپارښتنه کېږي: د سړکونو جوړول او د لارښود نښو نصب د استراحت‌ځایونو یا میلمه‌پالو کورونو جوړول په همکارۍ د ځایي خلکو سره د چاپېریال ساتنې په اړه تعلیمي سفرونه تنظیمول د خلکو پوهاوی لوړول د رسنیو او ټولنیزو شبکو له لارې د دولت او سیمه‌والو ترمنځ همغږي، د قرغونو د ساتنې لپاره دا طبیعي سیمې، لکه بند قریه‌ان او د زنده‌جان قرغ، د هرات ولایت له جغرافیوي، چاپېریالي، او کلتوري شتمنیو څخه دي. د دغو سرچینو سم مدیریت او محافظت نه یوازې د دوامداره سیمه‌ییز پرمختګ سبب کېږي، بلکې د ټولنیز ژوندانه د خوښۍ، کلتوري پیاوړتیا، او کورني او نړیوال سېلانیو د جذب زمینې هم برابروي.

ولسوالی کرخ ولسوالي کرخ د افغانستان د لويديځ ولايت، هرات، له مهمو اداري واحدونو څخه شمېرل کېږي. د دې ولسوالۍ ځانګړی جغرافيايي موقعيت، کلتوري تنوع، فعال محلي بازارونه او طبيعي ښکلا، دا ځای د هرات او ګاونډيو ولايتونو اوسېدونکو لپاره يو مشهور تفريحي او سياحتي ځای ګرځولی دی. جغرافيايي موقعيت او اداري جوړښت کرخ ولسوالي د هرات ولايت په شمال لويديځ کې موقعيت لري. دا ولسوالي شاوخوا ۶۸۱ کلي لري چې په غرني او دښتني سيمو کې خپاره شوي دي. ځينې کلي يې ځانګړي طبيعي يا ټولنيز ځانګړتياوې لري. دا ولسوالي د هرات ښار له مرکز څخه د سړک له لارې د تګ راتګ وړ ده، او د دې سړکونو پر غاړه کوچني دوکانونه او د سړک غاړې بازارونه شتون لري. طبيعي جذابيتونه د کرخ له مشهورو سيمو څخه يوه د بند سبزک (سبزک بند) سيمه ده. که څه هم دې ځای ته “بند” ويل کېږي، خو دا مهال دا سيمه دايمي د اوبو سرچينه نه لري او وچه ده. سره له دې، شاوخوا طبيعي منظرې لکه غونډۍ، پراخ ميدانونه او غرونه دا ځای د طبیعت‌دوستانو او د اونۍ پای سیلانیانو لپاره جذاب ګرځولی دی. محلي بازارونه او اقتصادي فعالیتونه کرخ یو شمېر فعال بازارونه لري چې د اوسېدونکو او مېلمنو ورځنۍ اړتیاوې پوره کوي. په دغو بازارونو کې لاندې توکي موندل کېږي: تازه مېوې او سبزيجات ژوندي چرګان او پروسس شوي چرګان محلي خوراکي توکي لبنيات او وچه توکي د کرخ مرکزي بازار د ولسوالۍ له بوختو سيمو څخه دی. دا بازار په ځانګړي ډول د اونۍ په پای کې ګڼه ګوڼه لري، ځکه چې ډېری خلک له دې ځایه د تفريحي سیمو لپاره توکي اخلي. تګ راتګ او د ترانسپورت اسانتیاوې کرخ ولسوالي د هرات له ښار سره د يو کارېدونکي سړک له لارې نښلول شوې ده. د دې لارې پر اوږدوالي، د محلي خرڅوونکو او ګرځنده پلورونکو شتون ليدل کېږي. د دوی شتون د سيمې د اقتصادي فعاليت نښه ده او د ميلمنو لپاره اسانتيا برابروي. زياتره موټرونه د لارې پر اوږدوالي درېږي ترڅو د ميلې لپاره خواړه او نور توکي واخلي. کلتوري او ژبنی جوړښت کرخ د بېلابېلو قومونو د خلکو کور دی. د دې ځای محلي لهجه، چې د هراتي لهجې يوه نرمه بڼه ده، د خوږوالي او دوستانه والي لپاره مشهوره ده. دا ولسوالي د ژبې او کلتور له پلوه بډایه ده، او د مختلفو کليو ترمنځ کلتوري او ژبني تفاوتونه ليدل کېږي. دا تنوع د هرات د ولايت د غني کلتوري هويت برخه ده. تفريحي او ټولنیز ظرفيت کرخ د هرات له تر ټولو مشهور تفريحي سيمو څخه شمېرل کېږي، په ځانګړي ډول د جمعې په ورځو او رخصتيو کې. کورنۍ په ډلو کې سفر کوي ترڅو له طبيعي فضا، غرونو او موسمي سيندونو څخه خوند واخلي. دا دود د کابل په څېر ښارونو سره ورته دی، چيرې چې خلک د پغمان، قرغه يا چشمۀ دوغ سيمو ته د ميلې لپاره ځي. تعليمي امکانات او ټولنیز پرمختګ په کرخ ولسوالۍ کې د ابتدايي او ثانوي زده کړو مؤسسې شته چې د خلکو لپاره د لاسرسي وړ دي. د ښوونځيو شمېر له يو کلي څخه بل کلي ته توپير لري او د دولت يا محلي ملاتړ پر شتون پورې اړه لري. په دې وروستيو کلونو کې د ځوانانو ترمنځ تعليمي پرمختګ مثبت پرمختګ ښودلی دی. د ځايونو نومونه او کلتوري ارزښت د کرخ د دروازې په سر يوه نښه لګول شوې ده چې پرې ليکل شوي: “سړک شهید شیخ الاسلام کرخي”، ښايي دا نوم د سيمې د يو مشهور مذهبي يا تاریخي شخصیت په ویاړ نومول شوی وي. دا ډول نومونه د دې ولس د فرهنګي او مذهبي میراث درناوی څرګندوي او د ولسوالۍ تاریخي هويت ته اشاره کوي. ولسوالي کرخ، د خپلې طبيعي ښکلا، کلتوري شتمنۍ، محلي سوداګرۍ او ځانګړې لهجې له امله د هرات ولايت له پام وړ سيمو څخه ده. سره له دې چې ځینې سیمې لکه بند سبزک د اوبو د کمښت له ستونزې سره مخ دي، کرخ لا هم د سياحت، سوداګرۍ او کلتوري تبادلې يو مهم مرکز دی. د سياحت، زده کړو او کرنې په برخه کې د زيربناوو پياوړتيا کولای شي د دې ولسوالۍ د دوامداره پرمختګ لپاره مهم رول ولوبوي.

ولسوالي چشت شريف – د هرات د غرونو زړه ولسوالي چشت شريف د هرات ولايت په ختيځ کې، د هندوکش د غرونو په لمنو کې پرته ده. دا سیمه له اوبه، پشتون زرغون او شينډنډ ولسواليو سره ګډه پوله لري او له مرکز هرات څخه شاوخوا ۰۰۱ کیلومتره فاصله لري. د هري رود سيند له دغې ولسوالۍ څخه تېرېږي، چې يوازې د سيمې ښکلا نه زياتوي، بلکې د زراعت او څښاک لپاره د اوبو اصلي سرچينه هم ګڼل کېږي. آب‌وهوا، حاصل‌خيزي او طبعي سرچينې د چشت شريف غرنی موقعيت، معتدله هوا، حاصل‌خيځې ځمکې او بکر طبيعي سرچينې دا سيمه ځانګړې کړې ده. زياتره لارې خړې او کوهستاني دي، چې په ژمي کې د واورو له امله کله نا کله بندېږي. طبيعت او ځايي محصولات چشت شريف ته د غرونو په منځ کې يوه باغچه ويلای شو. هلته د زردآلو، جلغوزو، مڼو او نورو غرنیو مېوو ونې ډېرې دي. زراعتي ځمکې د زعفرانو، غنمو او ترکاري کر لپاره ډېره مناسبه ده. په وروستيو کلونو کې د زعفرانو کښت ډېر شوی او د خلکو لپاره يوه مهمه اقتصادي منبع ګرځېدلې ده. امنیت او ټولنيز باور چشت شريف د هرات له تر ټولو امنو ولسواليو څخه شمېرل کېږي. برعکس د نورو سيمو، دلته کورونه بې له لوړ ديوال او سيم‌خاردار نه جوړ شوي دي. خلکو کې ټولنيز باور او متقابل احترام ډېر ژور دی. دا امنيت د دیني علماوو د شتون او اسلامي کلتور د پياوړتیا پایله ده. ښوونه او د ماشومانو ستونزې که څه هم ماشومان د زده‌کړې سره مينه لري، خو ډېری ښوونځي د ابتدایي امکاناتو نه محروم دي. کتابونه، قلمونه، بکسونه او مناسب ټولګي نشته. ځينې درسي صنفونه په جوماتونو کې ترسره کېږي. بيا هم ماشومان د قرآن زده‌کړې ته ډېره علاقه لري، او د سورتونو تلاوت يې د لوستلو لپاره قوي اراده ښيي. کلتور او دیني ارزښتونه چشت شريف نه يوازې طبعي ښکلا لري، بلکې د روحانيت يوه نښه هم ده. خلک د اسلامي او سنتي کلتور پيروان دي. ماشومان له وړو کلونو قرآن زده کوي او په محلي مجلسونو کې د سورتونو لوستل يو فرهنګي دود دی. ښځې هم د سړو تر څنګ په کورني کار، زراعت او لاسي صنايعو کې بوختې دي. راتلونکی ته هیله سره له دې چې ځينې ستونزې شته، خو د چشت شريف خلک هڅاند، مذهبي او هيله‌مندان دي. که حکومت او مدني بنسټونه د ښوونې، روغتيا او زيربناوو په برخه کې پاملرنه وکړي، نو چشت شريف کولی شي د افغانستان د پرمختللو کليوالو سيمو لپاره يو بېلګه شي.

موقعیت جغرافیایی چشت شریف ولسوالی چشت شریف در شرق ولایت هرات و در دامنه‌های سلسله‌کوه‌های هندوکش قرار دارد. این منطقه با ولسوالی‌های اوبه، پشتون زرغون، و شیندند هم‌مرز است و بیش از ۱۰۰ کیلومتر با مرکز شهر هرات فاصله دارد. وجود رود هریرود که از دل این منطقه می‌گذرد، نه تنها زیبایی طبیعی آن را دوچندان کرده، بلکه منبع اصلی تأمین آب زراعتی و آشامیدنی نیز به شمار می‌آید. چشت شریف به‌خاطر موقعیت کوهستانی خود، دارای آب‌وهوای معتدل و کوهستانی، زمین‌های حاصل‌خیز، و منابع طبیعی بکر است. راه‌های دسترسی به این منطقه بیشتر از مسیرهای خاکی و کوهستانی صورت می‌گیرد و در فصل زمستان به دلیل بارش برف، گاهی بسته می‌شود. طبیعت و محصولات محلی چشت شریف را می‌توان باغی در دل کوه‌ها دانست. درختان بزرگ زردآلو، گردو، سیب، و انواع میوه‌های کوهی در دامنه‌ها دیده می‌شوند. زمین‌های زراعتی این منطقه مناسب کشت محصولات متنوع از جمله زعفران، گندم و ترکاری است. در سال‌های اخیر، تولید زعفران در این ولسوالی رشد چشم‌گیری داشته و یکی از منابع اقتصادی مهم خانواده‌ها شده است. امنیت و آرامش چشت شریف از امن‌ترین ولسوالی‌های ولایت هرات به شمار می‌رود. برخلاف بسیاری از مناطق دیگر افغانستان، خانه‌ها در اینجا بدون دیوارهای بلند و سیم‌خاردار هستند. اعتماد اجتماعی بالا و احترام متقابل، یکی از ستون‌های اصلی زندگی مردم منطقه است. این آرامش و اعتماد، نتیجه سال‌ها حضور علمای دینی و فرهنگ اصیل اسلامی در منطقه است. آموزش و نیازهای کودکان با وجود علاقه زیاد کودکان به تحصیل، بسیاری از مکاتب در چا فاقد امکانات اولیه‌اند. نبود کتاب، قلم، کیف و صنف‌های کافی، چالش جدی برای رشد آموزشی کودکان است. بعضی از صنف‌ها در مساجد محلی برگزار می‌شود. با این حال، علاقه کودکان به قرآن‌آموزی و سوره‌خوانی نشان‌دهنده انگیزه بالا برای یادگیری است. فرهنگ و باورهای دینی چشت شریف نه تنها به طبیعت بلکه به معنویت نیز شهره است. مردم آن پایبند به فرهنگ اسلامی و سنتی‌اند. کودکان از سنین پایین قرآن می‌آموزند و در محافل محلی، سوره‌های قرآن را با اشتیاق می‌خوانند. زنان نیز در کنار مردان در کارهای خانه، زراعت و صنایع دستی فعال‌اند. امید به آینده با وجود چالش‌ها، مردم چشت شریف پرتلاش، متدین و پرامیدند. اگر دولت و نهادهای مدنی به نیازهای آموزشی، صحی و زیربنایی این منطقه توجه بیشتری داشته باشند، چشت شریف می‌تواند به یکی از مناطق الگوی توسعه‌یافته روستایی در افغانستان بدل شود.

پشتون زرغون ولسوالۍ پشتون زرغون د افغانستان د لوېدیځ ولایت، هرات، یوه مهمه او تاریخي ولسوالۍ ده چې له فرهنګي، اقتصادي او جغرافیایي اړخونو څخه بډایه شالید لري. دا ولسوالي د هرات له مرکزه تقریباً ۴۵ تر ۶۵ کیلومترو ختیځ لور ته موقعیت لري. د طبیعي ښکلاوو او زحمت‌کښو خلکو له امله تل د پام وړ پاتې شوې ده. جغرافیوي موقعیت او سرحدونه پشتون زرغون د هرات له مهمو ولسوالیو څخه ده. دا ولسوالي له شماله د انجیل ولسوالۍ، له لوېده د گذره ولسوالۍ، له جنوبه د ادرسکن ولسوالۍ او له ختیځه د چشت شریف او اوبه ولسوالیو سره پوله لري. دغه موقعیت پشتون زرغون د ولایت د ختیځ او مرکزي برخو ترمنځ د نښلولو یوه مهمه نقطه ګرځولې ده. دا ولسوالي ګڼ شمېر کلي لري لکه شاه‌آباد بلوچ‌ها، پارن‌جان، بندآباد او نور سرسبز او مېشت ځایونه. قومي جوړښت او ژبې د پشتون زرغون ولسوالۍ نفوس اکثره د دری‌ژبې قومونو او پښتنو څخه جوړ شوی دی. په ځینو سیمو کې، لکه شاه‌آباد، بلوچ قومونه هم ژوند کوي. د خلکو ترمنځ رایجې ژبې دري او پښتو دي، خو په ځینو کلیو کې محلي لهجې هم اورېدل کېږي. سره له دې چې خلک د بېلابېلو قومونو دي، خو د دوی ترمنځ یووالی او سوله‌ییز ګډ ژوند شتون لري. فرهنګ او دودونه د پشت‌زرغون خلک خپل دودیز او اسلامي فرهنګ ته ژمن دي. ټولنیزې مراسم لکه د وادۀ غوښتنه، شیریني‌خورې، واده، او مېلمستیاوې د ځانګړو محلي رواجونو سره ترسره کېږي. مېلمه‌پالنه، د مشرانو احترام، او د ګاونډیانو مرسته د خلکو له کلتوري ځانګړنو څخه دي. ښځې د نارینه‌وو تر څنګ په کور، کرنه، او ان ځینې وخت د لاسي صنایعو په برخه کې هم فعاله ونډه لري. اقتصاد او دندې د دغې ولسوالۍ اقتصاد تر ډېره حده پر کرنه او مالدارۍ ولاړ دی. په حاصل‌خېزو ځمکو کې غنم، جوار، ماش، سبزي، او زعفران کرل کېږي. په وروستیو کلونو کې د زعفرانو تولید زیات شوی او د خلکو لپاره د عاید یوه مهمه سرچینه ګرځېدلې ده. په مالدارۍ کې خلک پسونه، وزې او غواوې روزي. ځینې کورنۍ د ژمي لپاره د غوښې وچولو (لند جوړولو) کار هم کوي، چې د دې سیمې له ارزښتناکو خوراکونو څخه شمېرل کېږي. د کرنې ترڅنګ، خلک په نورو کسبونو لکه اوسپنې‌کارۍ، خیانتۍ، بایسکل جوړونې، نانوایۍ، د مېوو او ګلونو خرڅلاو، او د کور وسایلو پلور کې هم بوخت دي. دغه واړه کارونه د کورنیو د ورځنیو اړتیاوو پوره کولو کې مهم رول لري. بازار او سوداګري پشتون زرغون ولسوالي یو کوچنی خو فعاله بازار لري چې هره ورځ یا اونۍ کې فعاله وي. په بازار کې خوراکي توکي، درمل، کالي، مېوې، ګلان، د وادۀ سامانونه او د کور اړتیاوې خرڅېږي. د شاوخوا کلیو د خلکو شتون په بازار کې د دې ولسوالۍ د اقتصادي یووالي ښکارندويي کوي. عامه خدمات او ستونزې یوه مهمه ستونزه د دې ولسوالۍ لپاره دا ده چې د ډېری سیمو لپاره دولتي برق شتون نه لري. خلک له سولري سیسټمونو استفاده کوي، چې تل د کورنۍ ټولو اړتیاوو لپاره بسنه نه کوي. که څه هم امنیت نسبتا ښه دی، خو د روغتیايي مرکزونو، معیاري ښوونځیو، او د اساسي خدماتو لکه پاکو اوبو او برق محدود لاسرسی د خلکو له جدي ستونزو څخه دي. پشتون زرغون ولسوالۍ د خپلو چیلنجونو سربېره، د هرات ولایت له مهمو او استعداد لرونکو سیمو څخه شمېرل کېږي. زحمت‌کښ خلک، حاصل‌خېزې ځمکې، او بډایه فرهنګ دا سیمه په ولایت کې یوه مهمه اقتصادي او ټولنیزه نقطه ګرځولې ده. د حکومت او مرستندویه ادارو له لورې زیاته پاملرنه کولی شي د دې سیمې د دوامدار پرمختګ لامل شي.

د اوبه ولسوالۍ جغرافيايي موقعيت اوبه ولسوالۍ د هرات ولايت له مرکز څخه شاوخوا ۹۶ کيلومتره ختيځ ته پرته ده او سطحه يې شاوخوا ۰۴۲۲ مربع کيلومتره ده. د ولسوالۍ مرکز يې په ۵۷۲۱ مترو لوړوالي کې پروت دی. حدود یې: له شماله: د بادغيس ولايت د قادس ولسوالۍ له جنوب او ختيځه: د هرات د فرسي ولسوالۍ له جنوب غربي: د ادرسکن ولسوالۍ له لويديځه: د کشک او پښتون زرغون ولسواليو سره وصل ده تاريخچه او د نوم مانا اوبه د پوشنګ (پوشنج) ښار تر جوړښت وروسته او د هرات تر جوړېدو مخکې د يو لومړني ښار په توګه جوړ شوی. يو روایت وايي چې د دیوبند سیمې د زراعتوالو ډله، د ظلم څخه وروسته، اوبو ته راورسېدله او هلته يې ښایسته ښار جوړ کړ. بله کیسه د اسکندر مقدوني په زمانه کې بیان شوې چې د ۰۳۳ قبل مسیح څخه شاوخوا، دا سیمه بیا جوړېده. د محلي خلکو څخه د نوم اصلي تشریح داسې ده چې کله اسکندر د دې ځای په اړه پوښتنه وکړه، ورته وویل شول ښايي «او به ده»، له همدې امله نوم یې اوبه پاتې شو. خلک، ژبه او مذهب نفوس او ټولنيز جوړښت اوبه کې شاوخوا ۰۵۱ زره کسان اوسي؛ چې له ۰۵۲ څخه زيات رسمي او غيررسمي کلي والي ښاري برخې لري. ټولنه يې کليزه ده، کورنۍ يې سترې دي، او خلک د خپلوانو او مشرانو درناوی کوي. ژبه دردوین يې اصلي ژبه ده چې له ځانګړې محلي لحجه سره خبرې کېږي او ډېرې لرغونې فارسی کلمې پکې شتون لري. په ځينو سيمو کې د پښتو ژبې وینا هم، په ځانګړي توګه له بادغيس سره د نږدې کليو کې، شته. مذهب ښه اکثریت خلک د حنفي سني مذهب پیروان دي. د کلي ژوند، مسجدونه، مدرسې او کلتوري مراسم يې مذهبي بنسټونه دي. په تېرو کلونو کې په اوبه کې د شیعه مذهبو، یهوديانو، هغه کسان چې “حکیم‌جی” شي (سیک ځینې ډلې)، او کسان له قزاقستانه مېشته کسان هم ژوند کاوه. آب و هوا پسرلی: خوش طبع اوړی: معتدل منی: نیمه ساړه ژمې: ساړه، واوره او یخ و باران لري طبیعت، اوبو سرچینې او زراعت د کیګان سيند او هریرود په درلودو سره، اوبه په شمالي او جنوبي برخو وېشل شوې. ډېری کروندې د هریرود له لارې اوباري کېږي چې ولسوالۍ يې تر ټولو شنه ځايګاه ګرځولې ده. ځمکې: آبادېدونکې ځمکه: ۸۶۰۰۰ جبري بارواردې ځمکه: ۸۷۰۰۰ جبري باغونو (انګور او مېوې): ۸۴۰۰ جبري اصلي حاصلات او شغلونه تقریباً ۵۸٪ خلک يې کروندګر او مالداران دي او ۵۱٪ يې د سوداګرۍ يا نورو مسلکي فعاليتونو سره بوخت دي. اړین حاصلات: غلې دانې: غنم، وريجې، جو حبوبات: ماش، لوبیا، نخود، کرابي مېوې: انګور، مڼې، کوټه، هندوانه، زرشک سبزيجات: بادمجان، پیاز، کچالو، ټماټر زعفران، چارمغز او نوري خوراکي توکې

د ناوې او زوم لپاره تحفه تخت جمعی د واده وروسته یو دودیز محفل دی چې په هرات کې لمانځل کېږي. په دې مراسمو کې د ناوې او زوم کور ته نږدې خپلوان، دوستان او میلمنه ورځي او د هغوی لپاره تحفې راوړي. دا دود د کورنۍ اړیکو د پیاوړتیا ترڅنګ، نوي جوړ شوي کور ته عملي مرسته هم برابروي. د تحفې اخیستلو دمخه مهم ټکي د تحفې انتخاب کولو دمخه، لاندې ټکي په پام کې ونیسئ: ستاسو اړیکه له ناوې یا زوم سره: که تاسې نږدې خپلوان یاست، مناسبه ده چې یو ارزښتناک یا لویه تحفه راوړئ. که لیرې خپلوان یا ملګري یاست، کوچنۍ او سمبولیکه تحفه هم مناسبه ده. د نوي جوړ شوي کور اړتیاوې: که د ناوې یا زوم اړتیاوې درته معلومې وي، هغه څه انتخاب کړئ چې ورته اړتیا لري. د تحفې ښکلې وړاندې کول: که تحفه کوچنۍ وي هم، ښه ده چې په ښکلي پاکټ یا جعبه کې وړاندې شي او یو لنډ محبت‌ناک یادښت ورسره ولګول شي. نقدي تحفه – ساده خو مؤثر انتخاب نقدي تحفه یا “پیسې” ورکول، یو عام او درناوی لرونکی دود دی. ډېر خلک، په ځانګړي ډول مشران یا هغه څوک چې له لرې ځایه راځي، د دې پر ځای چې یو توکي واخلي، نقدي تحفه په ښکلي پاکټ کې ورکوي. نقدي مرسته دا اسانتیا برابروي چې ناوې او زوم خپلې اړتیاوې په خپله پوره کړي، یا یې پر کرایه، اسبابو یا نورو لګښتونو ولګوي. ځینې وختونه، خپلوان یوځای پیسې ټولوي او د ګډې تحفې په بڼه یې ورکوي. که څه هم ساده ده، خو که له مینې او احترام سره ورکړل شي، ډېر ارزښتناک اثر لري. د کور وسایل – عملي او ارزښتناکې تحفې ډېر کسان د کور د وسایلو تحفې راوړي، څو نوي جوړ شوي کور ته اړتیاوې پوره کړي. دا وسایل له کوچنیو پخلنځي توکو تر غټو برېښنایي وسایلو پورې کېدای شي، چې دا انتخاب د خپلوانو نږدې والي او مالي توان پورې تړاو لري. عام وسایل دا دي: د پخلنځي وسایل (لوښي، دیګ، چای‌دان) برېښنایي وسایل (مایکر، ماشین، بلینډر) د خوب خریطه یا پردې کوچنۍ المارۍ یا مېز کورني سینګار توکي نږدې خپلوان لکه مور، پلار، خویندې، وروڼه یا تره/ماما معمولاً لوی وسایل لکه یخچال، ماشین یا تخت ورکوي. د سرو زرو او ګاڼو تحفې – د مینې او ارزښت نښ د زرو یا ګاڼو ورکول په ځانګړي ډول د ناوې د خپلوانو له لوري یو ارزښتناک دود دی. دا ډول تحفې د مینې، درناوي او بخت نښه ګڼل کېږي. معمول ګاڼه‌ي تحفې دا دي: د سرو زرو ګوتې یا غوږوالۍ زنجیر یا بندونه د لاس بنګړي یا سیټونه د افغانۍ دودیزې ګاڼې دا ډول تحفې معمولاً په ښکلو بکسونو کې وړاندې کېږي، چې له یو کارت یا شخصي یادښت سره وي، او د ناوې لپاره د تلپاتې یاد په توګه پاتې کېږي. نورې خلاقانه تحفې که څوک غواړي یو شخصي یا ځانګړی څه ورکړي، لاندې نظریې ښه انتخابونه دي: د ناوې او زوم عکس‌چوکاټ د لاس جوړ شوی کمبل یا ګلدوزي د قرآن کریم نسخه یا اسلامي هنرونه د کور سامانونو کارتونه د میوو یا خوږو بسته پایله تخت جمعی یوازې د تحفو محفل نه دی، بلکې د مینې، یووالي او د نوې ژوند د پیل جشن دی. که تحفه لویه وي که کوچنۍ، تر ټولو مهمه دا ده چې له اخلاص او نیکو هیلو سره ورکړل شي. یو هوښیار انتخاب کولی شي د خوښۍ احساس څو چنده کړي.

په هرات کې د ناوې جهیز دود د هرات د خلکو په ژور فرهنګي دودونو کې، د ناوې جهیز ځانګړی او له معنا ډک ځای لري. دا دود نه یوازې د ناوې د ګډ ژوند د پیل لپاره د چمتووالي څرګندونه کوي، بلکې د کورنۍ مینه، ملاتړ او پاملرنه هم ښيي. په هرات کې، د ناوې لپاره جهیز له ډېرې پاملرنې او خوښۍ سره چمتو کېږي، او د ناوې مور د ډېرې مینې او سلیقې سره د نوي ژوند لپاره اړین توکي برابر وي. له جامو او شخصي وسایلو نیولې تر د پخلنځي برقي وسایلو پورې، ټول توکي په نظم او احترام سره ترتیبېږي څو د ناوې او زوم د نوې ژوند پیل له برکته او خوښۍ سره وي. دغه توکي نه یوازې مادي ارزښت لري، بلکې د کورنۍ د مینې، چمتووالي، عزت او ملاتړ نښه هم ده. جهیز څه دی او ولې مهم دی؟ جهیز هغه وسایلو ته ویل کېږي چې ناوې یې د واده په شپه یا د “تخت جمعي” په مراسمو کې خپل نوي کور ته وړي. دا توکي نه یوازې د راحتۍ لپاره دي، بلکې د ناوې د کورنۍ د هڅو او ژمنتیا ښکاره نښه هم ده. په ځینو کلتورونو کې، جهیز د “د نجلي د ژوند ملاتړ” بلل کېږي، او خلک یې ډېر درناوی کوي. د ناوې د جهیز بشپړ لست (په برخو وېشل شوی): ۱. جامې او شخصي وسایل: رسمي او محلي جامې: د شپې جامې (لږ تر لږه ۲ دستې) د واده جامه (که ځانته برابره شي) د نکاح او نامزدي لپاره جامې رسمي مانتو/جامې دودیزې جامې (که علاقه وي) کورنۍ جامې: د استراحت جامې د خوب جامې (نخي، ساټن، ګرمې) د ورزش یا قدم وهلو جامې د مېلمنو د استقبال جامې موسمي جامې: د ژمي جامې (کوټ، جاکټ، خولۍ، دستکشې) باراني جامې د اوړي جامې (نخي، ساړه، آستین لنډ) د پسرلي او منی جامې مانتو او استراحت جامې کفشونه او بوټونه: د مېلمنو لپاره پاشنه لرونکې بوټان ورزشي بوټان ورځني آرام بوټان د کور چپلک د حمام چپلک د ژمي بوټان د اوړي بوټان یا صندل ۲. د آرایش او نظافت وسایل: مکمل د آرایش ست (رژ، کریم، ریمیل، نایل پالش…) آینه، برس، شانه، وچه کوونکی، ویښتو سیده کوونکی عطر او اودکلن ساعت، د سرو زرو او سپینو زیورونه د نوک پرې کولو وسایل، قیچی، د لاس کیف تولیه، لیف، شخصي سبد ۳. د خوب خونه او د ناستې وسایل: د خوب وسایل: بالښتونه، کمپلې، لحاف، فرش آینه او د آرایش میز د جامو المارۍ یا دراور جامې ځړونکي ساعت پردې قالینچه راحته توشک د دوه کسانو بستره د شپې څراغ د ناستې او مېلمنو خونه: د استوګنې سوټ (۶ یا ۷ کسان) د ډوډۍ میز او څوکۍ ویترین یا المارۍ د ناستې پردې لوی قالین تلویزیون او میز د غږ سیستم (که شونی وي) ۴. د پخلنځي وسایل: غیر برقي وسایل: د قابلمو سرویس (استیل او تفلون) د ماهی تابه سرویس کفگیر، ملاقه (چوبي، استیل، سیلیکون) د غوښې تخته د قاشق، چنګال، چاقو سرویس د بشقاب، کاسه، لیوان سرویس استکان او نعلبکی قوري او کتری د مصالحو سرویس د وريجو او چای صافونکی د کیک او شیریني قالبونه د خوراکي موادو د ساتلو ظرفونه دسترخوان، مېزپوش د ډوډۍ ظرف، د مېوې ځای، سینی برقي وسایل: یخچال او فریزر ګاز یا کوکر د جامو مینځلو ماشین د لوښو مینځلو ماشین (اختیاري) چای جوړونکی یا بریښنايي سموار مکسر یا بلینډر مایکروویو کافي ماشین یا نسپریسو د مېوو جوس جوړونکی جارو برقي د جهیز رول د هرات د کورنیو په فرهنګ کې په هرات کې، جهیز د تخت جمعي په مراسمو کې خلکو ته ښودل کېږي. د ناوې کورنۍ، په ځانګړي ډول مور، د دې وسایلو د برابرولو هڅې کوي. مېلمانه، چې اکثره نږدې خپلوان او دوستان وي، دا وسایل ګوري، د مور زحمت ستايي، او معمولاً د کور وسایل یا نغدې پیسې ناوې ته ډالۍ کوي. دا دود نه یوازې ښکلی فرهنګی عنعن دی، بلکې د کورنۍ لپاره یو ډول ستاینه او ملاتړ هم بلل کېږي. وروستۍ خبره د ناوې جهیز یوازې مادي توکي نه دي، بلکې د مینې، د زړه سوخت، او د ګډ ژوند د پیل لپاره د کورنۍ چمتووالي نښه ده. دا دود د کورنیو ترمنځ د درناوي، مینې او یووالي ښکارندوی دی. د دې دود ساده کول، او د هغه اصلي مفهوم ته پاملرنه چې هغه “مینه او خواخوږي” ده، کولی شي له اقتصادي فشار پرته د ګډ ژوند خوند زیات کړي. په پای کې باید وویل شي، چې د ناوې جهیز په هرات کې که څه هم یو پیاوړی فرهنګي دود دی، خو د توکو مقدار او کیفیت یې د هرې کورنۍ له وس، فرهنګ او خوښې پورې اړه لري. ځینې کورنۍ ډېر وسایل برابروي، او ځینې نور لږ خو له مینې او درناوي سره. تر ټولو مهمه دا ده چې نیت پاک وي، کورنۍ مینه ولري، او نوي ژوند ته ښه پیل ورکړي.