قلعه اختیارالدین: د هرات تاریخي ارګ – د ځواک، فرهنګ او مقاومت نښه
قلعه اختیارالدین، چې د هرات ارګ په نوم هم پېژندل کېږي، د افغانستان له پخوانیو او مهمو تاریخي ودانیو څخه ده. دا قلعه د هرات د خلکو د اصالت او مقاومت نښه ګڼل کېږي. د دې تاریخي ودانۍ عمر له دوه زره کلونو څخه زیات اټکل شوی، او تر ننه پورې ولاړه ده. په دې مقاله کې به د قلعه اختیارالدین جغرافیوي موقعیت، تاریخي شالید، معماري ځانګړتیاوې، فرهنګي ارزښت او اوسنی حالت وڅېړو.
جغرافیوي موقعیت
قلعه اختیارالدین د هرات په مرکز کې پرته ده. دا قلعه پر یوه مصنوعي غونډۍ جوړه شوې، چې له هغې څخه د ښار شاوخوا سیمې ښکاري. دا لوړ ځای قلعه ته دا توان ورکړی چې د ښار دروازو او ورودي لارو کنټرول وکړي.
هرات د زمانو نه مخکې د ابریشم لارې یوه مهمه سیمه وه چې ختیځ او لویدیځ سره نښلول. قلعه اختیارالدین هم د همدې لارې پر سر پرته وه، چې له همدې امله د مختلفو واکمنانو پام ورته و.
د قلعه نزدېوالی د هریرود سیند سره دا قلعه ته د اوبو او طبیعي منابعو اسانه لاسرسی ورکوي. دا کار په وختونو کې د محاصرو او بریدونو پر وړاندې قلعه قوي کړې وه.
نن ورځ، دا قلعه د هرات جامع جومات، زاړه بازار او غیاثیه مدرسې ته نږدې موقعیت لري، چې دا سیمه د هرات د مشهورو سیاحتي ځایونو څخه ده.
تاریخي شالید
د قلعه اختیارالدین تاریخ د هخامنشي دورې ته رسېږي، خو د اوسني جوړښت بیلابیلو دورو کې ترمیم او پراخ شوی دی:
ساساني دوره: قلعه د نظامي مرکز په توګه کارېدله.
اسلامي لومړنۍ دوره: د اسلام له راتګ وروسته، د قلعه اهمیت نور هم زیات شو.
تیموري دوره (14مه پېړۍ): په دې دوره کې قلعه پراخه ترمیم شوه، او نوم یې د وخت د حاکم اختیارالدین په نوم پاتې شو.
صفوي او افشاري دوره: قلعه د داخلي او خارجي جګړو کې ستراتیژیک رول درلود.
معاصره دوره: په شلمه پېړۍ کې، قلعه د یو وخت لپاره د نظامي زندان په توګه کارېدله.
معماري جوړښت
قلعه اختیارالدین د خراسان د دودیز معماري سبک له مخې پر یوه مصنوعي غونډۍ جوړه شوې. د دې معمارۍ ځانګړتیاوې عبارت دي له:
ضخیمې او لوړې دیوالونه، چې د دښمن د بریدونو پر وړاندې مقاومت وکړي.
شاوخوا ۲۰ دفاعي برجونه.
یو لوی مرکزي انګړ او څو داخلي ودانۍ.
د پخې خښتې، ګل ملات، او لرګي کارول.
درنې او لوړې دروازې، چې د بریدونو پر مهال بشپړ تړل کېدلی شي.
نظامي او ستراتیژیک اهمیت
د قلعه لوړ موقعیت او ستراتیژیک ځای پر ځای کېدل، هغې ته دا توان ورکړی و، چې د ښار د دفاع لپاره مهم رول ولوبوي. هرات د تجارتي لارو پر سر موقعیت درلود، نو د قلعه کنټرول د تجارتي لارو کنټرول معنا درلوده. په مختلفو دورو کې، لکه د تیموري او صفوي دورو کې، قلعه د نظامي مرکز، ساتنې ځای، او حتی زندان په توګه کارېدله.
فرهنګي او ټولنیز رول
دوره کې، چې هنر او معمارۍ پرمختګ وکړ، د قلعه شاوخوا سیمه د پوهانو، هنرمندانو او شاعرانو د غونډو ځای شوه. د جامع جومات او زاړه بازار نږدېوالی قلعه د ټولنیزو فعالیتونو مرکز ګرځولی و. په سوله ییزو وختونو کې، د قلعه دننه ځایونه د غونډو، رسمي ملاقاتونو او حتی جشنونو لپاره کارول کېدل. نن ورځ، ترمیم شوی قلعه اختیارالدین د تاریخي، هنري او معماري مینهوالو لپاره د سیاحت او فرهنګي ځای په توګه پاتې دی.