د هرات جامع جومات
د هرات د لرغوني او فرهنګي ښار په زړه کې د افغانستان یو له ښکليو او تاریخي جوماتونو څخه پروت دی – د هرات جامع جومات. دا جومات یوازې د عبادت ځای نه دی، بلکې د اسلامي هنر، معمارۍ او تاریخ یو شاندار سمبول هم دی. له اته پېړیو زیاته موده یې تېرې کړې او د بېلابېلو تاریخي پېښو شاهد پاتې شوی، همداراز د نسلونو لمونځ کوونکو کوربه و. نن هم دا جومات فعال او ژوندی دی، او خپل شکوه او ښکلا سره هر لیدونکي ته حیرانتیا وربښي.
د هرات جامع جومات لنډ تاریخي شالید
د هرات جامع جومات تاریخ د دولسمې میلادي پېړۍ پورې رسېږي. دا هغه وخت و چې سلجوقیان د خراسان په یو شمېر سیمو واکمن وو. جومات د هرات ښار په منځ کې جوړ شو. له هماغه وخته تر ننه، دا جومات څو ځله رغول شوی او پراخ شوی دی.
تر ټولو مهم بدلون یې د تیموري پاچاهۍ پر مهال راغی. تیموري دور د هرات د هنر او معمارۍ د زرینې دورې په نوم یادیږي. پاچا شاه رخ میرزا او ملکه ګوهرشاد بیګم د هنر او کلتور مینهوال وو. دوی غوښتل چې جومات ښکلی، ځانګړی او روحاني جوړ شي. همدا وجه ده چې جومات ته ښکلي کاشيکارۍ، هنري لیکنې (خطاطي)، او نوې معمارۍ ورزیاتې شوې.
دا بدلونونه جومات ته نه یوازې ښکلا ورکړه، بلکې دا یې د اسلامي معمارۍ یوه بیلګه هم وګرځاوه.
ښایسته کاشيکاري او لیکنې
د جومات یوه تر ټولو ښکلي برخه کاشيکاري ده. نیلي، فیروزهیي، لاجورد، او ژیړ رنګونه سره یو ځای د ګلانو او هندسي بڼو ښکلي نقشونه جوړوي. دا نقشونه په دیوالونو او چتونو کې ایښودل شوي دي. کله چې څوک ورته ګوري، نو هم سکون احساسوي او هم حیرانېږي.
بله ښکلا یې خطاطي ده. د جومات دیوالونه د ښکلو لیکونو سره سینګار شوي دي. پکې ثلث، کوفي، او نستعلیق لیکونه کارول شوي دي. دا لیکنې قرآني آیتونه، عرفاني اشعار، او د پوهانو خبرې پکې شاملې دي. دا ټول یو روحاني او هنري پیغام ورکوي.
په کلتور او ټولنه کې ونډه
د هرات جامع جومات یوازې د عبادت ځای نه دی، بلکې د خلکو د ټولنیز، کلتوري او علمي ژوند یو مهم مرکز پاتې شوی دی. دا جومات د پېړیو راهیسې د دیني زدهکړو مرکز و، چې خلک به پکې د قرآن، حدیث، فقهې، تفسیر، ریاضي او فلسفې زدهکړې کولې. ډېر مشهوره عالمان او زدهکوونکي له همدې ځایه راوتلي دي. دا جومات د دیني درسونو، درس حلقو، د ټولنې د ستونزو د حل مشورو، او د کوچنیانو د دیني پوهاوي لپاره یو ژور ځای پاتې شوی دی. هره جمعه او د دیني میلو پر مهال لکه د روژې، محرم، او اخترونو، زرګونه خلک دلته راټولیږي. دا ځای د دعا، سکون، او روحانیت فضا لري، چې د هرات د خلکو لپاره د یووالي، عقیدې، او فرهنګي هویت یو مهم سمبول ګڼل کېږي.
چیلنجونه او د بیا رغونې هڅې
هر څو چې د هرات جامع جومات یو ښکلی او تاریخي ودانۍ ده، خو د وختونو له تېریدو سره یې ډېر زیانونه لیدلي دي. جګړې، زلزلې، او طبیعي پیښو د دې جومات ځینې برخې خرابې کړې دي. سره له دې، د هرات خلکو، عالمانو او چارواکو دا جومات تل ارزښتناک بللی او د ژغورلو لپاره یې هڅې کړې دي. په وروستیو کلونو کې، ملي او نړیوالو ادارو د جومات د بیا رغونې کارونه پیل کړي دي. دا کارونه کې د کاشيکارۍ ترمیم، د زړو منارونو رغول، دیوالونو پیاوړي کول، او د معمارۍ د هرې برخې دقیق ثبت شامل دي. دا هڅې دا هدف لري چې دا تاریخي ودانۍ راتلونکو نسلونو ته هم سالمه پاتې شي.
یو کلتوري او سیاحتي ځای
د هرات جامع جومات د ښار یو له مهمو کلتوري او سیاحتي ځایونو څخه دی. دا جومات د کورنیو او بهرنیو سیاحانو لپاره یو نه هېرېدونکی ځای دی، چې د ښکلا، روحانیت او بډایه تاریخ له لارې ځانګړتیا لري.
جومات د زاړه ښار په بازار کې پروت دی، چې له ځایي ژوند سره ژوره اړیکه لري. ډېری دوکانداران او کورنۍ چې د دې جومات په چاپېریال کې لوی شوي، د دې تاریخي ځای سره خپلې خوږې یادونې لري. د جومات ښکلا او مذهبي فضا هر لیدونکی راجذبوي او هغوی ته یوه یادګاري تجربه ورکوي.
پایله
د هرات جامع جومات یوازې یوه ودانۍ نه ده. دا د عقیدې، کلتور، تاریخ او هویت یو ژوندی سمبول دی. دا یو نهبیه لرونکی خزانه ده چې باید وساتل شي – نه یوازې د تاریخي ځای په توګه، بلکې د یو روحاني او هنري میراث په توګه چې د هرات روح ځان کې لري.