تاریخي کیسې او محلي اتلان
هره ټولنه اړتیا لري چې خپل تېر وخت ته بیا وګوري ترڅو خپلې ریښې او هویت وپیژني. تاریخي کیسې او د محلي اتلانو قصې نه یوازې د فرهنګي میراث یوه مهمه برخه ده، بلکې د راتلونکو نسلونو لپاره د الهام سرچینه هم ده. که په شفاهي دودونو کې وي او که په لیکل شوو اسنادو کې، دا کیسې د ارزښتونو د انتقال، د ټولیز هویت د پیاوړتیا او ملي ویاړ د پراختیا په برخه کې مهم رول لري.
تاریخي روایتونه: د تیر او اوس تر منځ یوه پل
په ډېرو فرهنګونو کې تاریخي کیسې د شپې د کیسو، د قهوهخانه کې د کیسه ویلو یا د محلي فولکلوري سندرو له لارې نسل په نسل منتقل شوي دي. د ساتیرۍ سربېره، دا روایتونه اخلاقي، ټولنیز او حتی سیاسي پیغامونه هم لري. په افغانستان او زموږ سیمه کې یو غني شفاهي تاریخ شتون لري چې له نیکونو، محلي شاعرانو او د ټولنې د کیسه ویونکو له لارې نسل په نسل انتقالیږي.
محلي اتلان: د زړورتیا او مقاومت نښې
محلي اتلان اکثره هغه کسان وي چې په سختو وختونو کې د عدالت، آزادۍ یا د خپلې ټولنې د ښېرازۍ لپاره درېدل. کله ناکله دوی ریښتیني تاریخي شخصیتونه وي؛ او کله ناکله د اسطوري یا افسانوي شخصیتونو په توګه وړاندې کیږي.
تاریخي اتلان: ریښتیني شخصیتونه چې د استقلال، عدالت یا د ټولنیزو ارزښتونو د ساتنې په مبارزو کې برخه اخیستې وي.
افسانوي او حماسي اتلان: د خلکو په شعرونو او فولکلور کې مشهور شخصیتونه چې د خلکو هیلي او ځواکونه څرګندوي.
د دې کیسو فرهنګي او ټولنیز رول
د ارزښتونو انتقال: د زړورتیا، وفادارۍ، عدالت او ځان قربانۍ درسونه ورکوي.
د ګډ هویت پیاوړتیا: د عامو کیسو اورېدل د یووالي او تعلق احساس زیاتوي.
د ځوانانو لپاره الهام: محلي اتلان د ننګونو په وړاندې د مقاومت لپاره نمونه ګرځي.
شفاهي تاریخ ساتنه: دا روایتونه د ټولیزې حافظې هغه برخې خوندي کوي چې ممکن په رسمي تاریخ کې ثبت نه وي.
تاریخي کیسې او محلي اتلان یوازې د تېر یادګارونه نه دي، بلکې د راتلونکي لپاره لارښوونکې څراغونه دي. دوی موږ ته یادونه کوي چې ټولنې څنګه د ستونزو پر وړاندې مقاومت کړی او ارزښتونه لکه ازادي، عدالت او زړورتیا ساتلي دي. د دې روایتونو ساتنه او بیا ویلو نه یوازې زموږ فرهنګي میراث ژوندی ساتي، بلکې نوي نسلونه د هیلو، مقاومت او ملي هویت سره نښلوي.
د کیسې نمونه: «ملالي میوند»
په افغانستان کې د محلي اتلانو له جملې څخه یوه مشهوره څېره ملالي میوند ده. هغې د کندهار یوه ځوانه نجلۍ وه چې د میوند جګړې (۰۸۸۱) کې د افغان ځواکونو او بریتانوي پوځ ترمنځ مهم رول ولوباوه.
کله چې د افغان سرتېرو روحیه ټیټه شوه او ډېری یې شا ته شول، ملالي په زړورتیا بیرغ پورته کړ او یوه حماسي شعر ولوست چې جنګیالي یې بیا جګړې ته هڅول.
د هغې زړورتیا سرتېري بیا ژوندی کړل او افغان ځواکونه تر بریالیتوب پورې جګړه وکړه. له هغه وخت راهیسې، ملالي د زړورتیا او مقاومت نښه ګرځېدلې او نسلونه یې د ظلم پر وړاندې درېدو ته هڅوي.