عبداللهخان ملکیار
په معاصر افغانستان کې، عبداللهخان ملکیار د هېواد یو له خورا مهمو اصلاحطلبو او خدمتګارو شخصیتونو په توګه پېژندل کېږي. نوم یې د خدمت، نظم، ښاري پراختیا او سوکالۍ سره نږدې تړلی دی. د محمدظاهرشاه د سلطنت په وخت کې، کله چې هېواد د عصري کولو او اداري جوړښتونو د پراختیا په لاره کې و، ملکیار د هرات د خلکو د ټولنیزو او کلتوري اړتیاوو د ژور پوهېدو سره، په ښاري پراختیا، کلتور، زدهکړه او هنرونو کې پراخ پروګرامونه پلي کړل. هغه نه یوازې یو وړ او ماهر والی و، بلکې باور یې درلود چې کلتوري پرمختګ باید د اقتصادي او بنسټیز پرمختګ سره یوځای پرمخ ولاړ شي. له همدې امله هغه د زدهکړې، د هنر د پراختیا، او د خلکو په منځ کې د ښکلا او ذوق د ودې لپاره ځانګړې پاملرنه وکړه. د ليد او بصیرت سره، هغه هڅه وکړه چې هرات په هغه وخت کې د افغانستان د ښاري پرمختګ یوه نمونه وګرځي. سربېره پردې، هغه د فرهنګي، میهنپرست او آیندهنگر شخصیت په توګه پېژندل کېده چې په خپل ماموریت کې یې تاریخي ښار هرات ته نوې روحیه ورکړه.
د عبداللهخان ملکیار ژوند او کارنامې
د عبداللهخان ملکیار د شخصي ژوند په اړه محدود معلومات شته، خو د افغانستان د وړ والیانو په منځ کې یې موقف انکار ناپذیر دی. هغه د هېواد په تاریخ کې د خورا حساسو دورو په وخت کې د هرات ولایت مسؤلیت پر غاړه واخیست، کله چې ټول افغانستان کې ټولنیزې او سیاسي اصلاحات پلي کېدل. مرکزي حکومت په هغه وخت کې د قدرت متمرکزولو او اداري نظم د پالیسۍ تعقیب کاوه، او ملکیار په ماهرانه توګه دا پالیسۍ د محلي پرمختګ او د خلکو د رضایت لپاره کارولې.
د هغه په دور کې، هرات یو ارام، متحرک او په پرمختګ لاره کې ښار شو. ملکیار د لرغونو دودونو او نوي عصريت ترمنځ توازن جوړ کړ او په ولایت کې یې د پایدارې ودې بنسټونه کېښودل. د هرات تاریخي او کلتوري میراث د ساتنې ترڅنګ، هغه د ښاري بنسټیزې جوړښتونو، عامه زدهکړو او هنري فعالیتونو د پراختیا زمینه برابره کړه. د هغه دور د شلمې پېړۍ د هرات د وده کولو له پاره یو له مهمو دورو څخه ګڼل کېږي، یوه دوره چې په کې حکمت، اداري اخلاق او د وطن مینه د محلي مدیریت ځانګړتیاوې وې.
په ښاري پراختیا کې خدمتونه او کارنامې
د ملکیار یوه له مهمو نوښتونو څخه د هرات لوی جومات د بیا رغونې او ترمیم پروژې وه، چې د ښار د تاریخ او د خلکو د ایمان یوه نښه وه. د بصیرت او هڅې سره، هغه د دې تاریخي ودانۍ د ترمیم لپاره یوه پراخه پروژه پیل کړه. د جومات صحنې، منارهګانې او ایوانونه په دقت سره بیا جوړ شول، او ښکلي کاشيکارۍ د ځایي هنرمندانو لخوا ترسره شوې.
د مذهبي ودانیو ترمیم ترڅنګ، عبداللهخان ملکیار د ښاري پراختیا پراخې پروژې پلي کړې. نوې سړکونه جوړول، کوڅې ترتیبول، شنه ځایونه، باغونه او پارکونه جوړول د هغه د لاسته راوړنو برخه وه. د هرات یو مشهور پارک چې نن هم د هغه نوم لري، د هغه د خدمت یوه ژوندي یادګار دی.
ملکیار په نورو تاریخي ځایونو لکه د تیموري سلاطینو آرامګاوې او د هرات فرهنګي ودانیو په ترمیم کې هم فعال رول درلود. هغه باور درلود چې د تیر میراث ساتنه د راتلونکي پرمختګ لپاره یو قوي بنسټ جوړوي.
په هرات کې کلتور، هنر او سینما ته پاملرنه
د عبداللهخان ملکیار د مدیریت یوه مهمه بُعد، د هغه ځانګړې پاملرنه په کلتور او هنرونو وه. هغه د هغو لومړنیو والیانو څخه و چې په هرات کې د کلتوري فضاوو د پراختیا اهمیت پېژندلی و. د هغه په دور کې، هنري فعالیتونه په تیاتر، موسیقي او ادب کې وده وکړه او ښار ته یې یو ژوندی کلتوري فضا ورکړه.
د ملکیار یوه له مهمو لاسته راوړنو څخه په دې برخه کې د هرات د سینما د تاسیس او پراختیا ملاتړ و. په ۰۲۳۱ او ۰۳۳۱ هجري لمریز کلونو کې، سینما د افغانستان د کلتوري عصريت نښه شوه. عبداللهخان ملکیار د سینما د عامه پوهاوي او زدهکړې په اهمیت پوهېد، او په هرات کې یې د فلم د نندارتون د تالارونو جوړولو زمینه برابره کړه. د معارف ادارې او ښاروالۍ په همکارۍ، هغه رسمي اجازه ورکړه چې لومړني ښاري سینما هالونه فعاله شي، تر څو خلک د تعلیمي او فرهنګي فلمونو څخه ګټه واخلي. په هغه وخت کې د فلمونو نندارتونونه یوازې د تفریح لپاره نه، بلکې د زدهکړې او فرهنګي موخو لپاره هم ترسره کېدل، او د سواد، روغتیا، کرنې او نوي تمدن موضوعات خلکو ته معرفي کېدل.
ملکیار باور درلود چې کلتور او هنر د حکومت او خلکو د اړیکو وسیلې دي او باید د پوهې او ټولنیز یووالي د پراختیا لپاره وکارول شي. د هغه ملاتړ د سینما، محلي موسیقۍ او فرهنګي فعالیتونو د ودې سبب شو، او هرات په راتلونکو لسیزو کې د افغانستان د مهمو هنري او کلتوري مرکزونو څخه وپیژندل شو.
په معاصر تاریخ کې د عبداللهخان ملکیار رول
د ملکیار د والی دورې د شلمې پېړۍ د هرات د تاریخ یوه له روښانه دورو څخه ګڼل کېږي. هغه په ستونزمنو شرایطو کې د خلکو او حکومت ترمنځ د باور او همکارۍ پل جوړ کړ. د هغه پالیسۍ په ښاري پراختیا، کلتور او اداري عدالت کې د هرات مخ بدل کړ.
هغه په ټولنیز عدالت کلک باور درلود او تل یې په خبرو او کړنو کې د انصاف او خدمت ټینګار کاوه. د علماوو، پوهانو او ځایي تاجران سره نزدې اړیکې ساتل، او پرېکړې یې د هغوی په مشوره کول، د هغه نوم د خلکو په ذهن کې د یو حکیم او عادل والي په توګه ثبت کړ.
میراث او یادګارونه
عبداللهخان ملکیار په هرات کې ګڼ کارنامې او یادګارونه پرېښودل. د هغه په دور کې جوړ شوي پارکونه او عامه فضاوې لا هم د ښار د ژوند برخه جوړوي. په هرات کې د کلتوري تاریخ په برخه کې، هغه د لومړنیو سینمايي او هنري فعالیتونو ملاتړی په توګه یادېږي. وروسته څېړنې چې د هرات په دور د ملکیار په نوم خپرې شوې، ټینګار کوي چې د هغه په حکومت کې ښار له رکود څخه راوتلی او د فرهنګي او ښاري ودې په لور پرمختګ کړی دی.
عبداللهخان ملکیار یو څو اړخیز شخصیت و؛ یو وړ والی، اصلاحطلب اداري، او په عین حال کې د کلتور او هنر ملاتړی. د بصیرت او راتلونکي لید سره، هغه د هرات په بېلابېلو برخو کې د پرمختګ بنسټونه کېښودل. د لوی جومات ترمیم، د سینما پراختیا، د هنر ملاتړ، او شنه ځایونو جوړول د هغه د دورې روښانه نښې دي.
د هغه نوم په هرات تاریخ کې یوازې د دولتي چارواکي په توګه نه، بلکې د خدمت، کلتور او سوکالۍ د نښې په توګه پاتې شوی دی. که تاریخ د صادقانه خدماتو ټولګه وګڼل شي، نو عبداللهخان ملکیار بې له شکه د دې یوه له ځلانده شخصیتونو څخه دی؛ یو سړی چې د حکمت، ادب او د وطن مینې سره یې د لوېدیځ افغانستان په سختو وختونو کې د ښاري پرمختګ او کلتور څراغ روښانه وساته.